ارزیابی یکپارچه منابع آب با استفاده از نشانگرها بر اساس چارچوب dpsir: مطالعه موردی دشت مرودشت

آب و نقش محوری آن در حیات و فعالیت های انسان در شرایط دنیای امروز بر کسی پوشیده نیست. محدود بودن توان منابع آب در کشورمان، حفاظت، حراست و بهره برداری بهینه از آن را به منظور تأمین نیازهای آبی آیندگان طلب می کند. ضرورت مدیریت یکپارچه منابع آب در نتیجه ی افزایش رقابت در مصارف آب، رشد سریع جمعیت و بالا رفتن امید برای یک زندگی بهتر بیش از پیش احساس می شود. در راستای پیاده سازی هر چه مهم تر این مدیریت، اصلی ترین مرحله یعنی ارزیابی یکپارچه منابع آب ضرورت می یابد. ارزیابی یکپارچه سیستم های منابع آب یک بخش مهم و بایسته ی انجام مدیریت منابع آب است که به وسیله ی نشانگرها انجام می شود؛ توانایی ارائه پدیده های پیچیده در کالبد نشانگرهایی قابل درک، قابل قیاس و عینی برای ذی نفعان از یک سو و ایجاد معیارهای عینی برای تحلیل تغییرات در طی زمان و مکان ازسوی دیگر، نشانگرها را به ابزاری کارآمد برای ارزیابی پایداری محیطی و ایجاد ارتباط موثر میان ذی نفعان تبدیل نموده است. بنابراین شناخت و به کارگیری مدل های تولید نشانگر ها به منظور ارزیابی امری ضروری است. چارچوب های فیزیکی به عنوان معروف ترین چارچوب های انتخاب نشانگر که ارتباط متقابل فیزیکی میان محیط زیست و انسان و اثرات این ارتباط را مورد بررسی قرار می دهند، شناخته شده اند. از برجسته ترین مدل های چارچوب فیزیکی، می توان به مدل مفهومی dpsirاشاره کرد، مدل dpsir می تواند به عنوان یک چارچوب تحلیلی در زمینه ارزیابی مسائل منابع آب مورد استفاده قرار گیرد. این مدل امکان یک ارزیابی یکپارچه از مشکلات را بواسطه بررسی نیروهای محرک و فشارهای وارده بر محیط آبی، وضعیت منتجه محیطی و اثرات آن و نیز پاسخ های اتخاذ شده و بهم پیوستگی درونی هر یک از مولفه ها، امکان پذیر می سازد. در این تحقیق مشکل اصلی پایداری منابع آب در دشت مرودشت به عنوان یکی از قطب های اصلی کشاورزی کشور با استفاده از مدل مفهومی dpsir و ایجاد مجموعه ای از نشانگرها جهت پایش وضعیت، مورد ارزیابی قرارگرفته است. در این راستا ابتدا با شبیه سازی از یک رویکرد مشارکتی، مشکلات مربوط به منابع آب دشت شناسایی و مشکلات دارای اولویت تعیین گردید. در گام بعدی مشکل اصلی مربوط به منابع آب دشت با استفاده از مدل مفهومی dpsir تشریح و مجموعه ای از نشانگرهای پیش نویس در مطابقت با ساختار مدل، به گونه ای که بیانگر وضعیت سیستم باشد، ارائه شده است. فهرستی از معیارهای متداول در انتخاب نشانگرها تهیه و نشانگرهای پیشنهادی بر اساس یک سیستم ارزیابی با این معیارها مقایسه شده و نشانگرهایی که به بهترین شکل معیارهای انتخاب را برآورده نموده اند، به عنوان مجموعه اصلی نشانگرها شناسایی شدند. در نهایت این نشانگرها جهت پایش وضعیت منابع آبی دشت و ارزیابی روندها مورد استفاده قرارگرفت. در واقع این پژوهش از یک روش شناسی جهت شناسایی مشکلات کلیدی منابع آب و ارزیابی این مشکلات بواسطه ریشه یابی عللی که سبب بروز مشکلات شده و پیامدهایی که این مشکلات به دنبال داشته است با استفاده از نشانگرها استفاده کرده است، به گونه ای که با استفاده از آن ها از یک سو بتوان روند تغییراتی را که سبب بروز مشکلات می شوند مورد پایش قرارداده و از طرف دیگر شکاف های اطلاعاتی موجود را شناسایی نموده تا در جهت رفع آن ها اقدام گردد. بنابراین تمرکز اصلی دراین مطالعه بر فرآیند انجام شده می باشد تا اینکه روی نتایج تأکیدگردد.